Naast verbale communicatie gebruiken mensen ook gebaren om informatie te ontvangen en over te brengen. Nederlandse wetenschappers hebben geconcludeerd dat ongeveer 80% van alle non-verbale informatie via gebaren wordt overgebracht. Dit is niet verwonderlijk, aangezien het voor de inwoners van dit land al lang een traditie is om woorden en hele zinnen door gebaren te vervangen.Lees meer over het belang van gebaren bij communicatie op de website https://signs-nl.com/.
De belangrijkste redenen voor het gebruik van gebaren
In het Latijn betekent gebaar een beweging van het hele lichaam of alleen van de handen of het hoofd met als doel bepaalde informatie over te brengen, een reactie te geven op wat men hoort (ziet) of betekenis te geven aan wat er gezegd wordt. Redenen waarom Nederlanders gebaren gebruiken:
- Woorden worden ‘zichtbaar’, wat hun effect versterkt.
- Gebaren kunnen de spraak van een persoon verrijken, een complex idee formuleren en dit op een duidelijke manier overbrengen.
- Mensen maken gebruik van gebaren wanneer ze niet de juiste woorden kunnen vinden.
- Met behulp van gebaren wordt de ware houding ten opzichte van wat er gebeurt overgebracht.
- Gebaren zijn een manier om eigen emoties te uiten of te verbergen. In Nederland betekenen bijvoorbeeld samengeknepen lippen en een knik naar beneden verbazing in combinatie met lichte teleurstelling.
Belangrijk! Overmatig gebaren kan spanning en ongemak in een gesprek veroorzaken.
Classificatie van soorten gebaren
Volgens de classificatie van de hedendaagse wetenschapper en psycholoog N. I. Smirnova worden in Nederland de volgende gebaren gebruikt:
- communicatieve gebaren – begroeting, afscheid, uitnodiging, ontkenning, vraag, dreiging, verbazing, enz.;
- beschrijvend-beeldend – aanduiding van de grootte, vorm, locatie van een object in de ruimte. Zonder spraakvergezelling verliezen gebaren elke betekenis.
- modaal – goedkeuring, ontevredenheid, verwarring, enthousiasme, afkeer, onzekerheid, verbazing, wantrouwen, vreugde.
De betekenis van gebarensoorten
Alle gebaren die in Nederland worden gebruikt, kunnen in verschillende soorten worden onderverdeeld.
| Soorten gebaren | Betekenis | Voorbeeld |
| Regelaars | geven de houding van de spreker ten opzichte van een persoon, gebeurtenis of feit weer | knikken met het hoofd, bewuste handbewegingen |
| Emblemen | vervangen woorden of zinnen | opgeheven of neergelaten duim, draaien van de hand |
| Illustratoren | voegen beeldendheid toe aan de boodschap, geven de grootte aan | handen, naar de zijkanten of verticaal gespreid |
| Adapters | demonstratie van specifieke gewoontes | aaien, knijpen of krabben |
| Affectoren | uitdrukking van emoties | schouderophalen, zwaaien met de hand |
| Beoordeling van de ontvangen informatie | demonstratie van een kritische houding, peinzendheid, twijfel | vier vingers ondersteunen het kin, de vijfde is afgezet; krabben aan de neusbrug of het kin |
Belangrijk! Vergeet niet dat alle gebaren multifunctioneel en variabel zijn. Zo kan bijvoorbeeld hetzelfde knikken met het hoofd zowel instemming als aandacht voor wat iemand zegt betekenen. Zelfs algemeen gebruikte gebaren kunnen in individuele toepassingen een eigen betekenis hebben.
In Nederland kan een opgeheven wijsvinger het volgende betekenen:
- “Ik kom zo terug”;
- “Een momentje”;
- “Maak je geen zorgen, ik denk aan je!”.
Als Nederlanders iemand willen aansporen, maken ze cirkelvormige bewegingen met hun hand. Met een knikje van het hoofd geven Nederlanders vaak de richting van de beweging aan, en handen die op de borst zijn gevouwen, kunnen duiden op afstandelijkheid, onenigheid of peinzendheid van een persoon.
Gebaren helpen bij het denken en leren
Psycholoog Susan Goldin-Meadow, die de relatie tussen spraak en gebaren onderzoekt, is van mening dat het gebruik van gebaren de hersenen meer activeert dan een gewoon gesprek. Hieruit volgt dat de betrokkenheid bij cognitieve activiteiten van de hersendelen die verantwoordelijk zijn voor motorische functies, de kwaliteit van het geheugen verbetert en het denken helderder maakt. Het is wetenschappelijk bewezen dat een leerling 30% onthoudt van wat hij heeft gezien, 70% van wat hij heeft gezegd en 90% van wat hij heeft gedaan.
Susan Goldin-Meadow heeft samen met haar collega’s een experiment uitgevoerd met 90 scholieren, die in 3 groepen werden verdeeld. De opdracht van het experiment: de leerlingen leren om 4+18+8=_+8 gelijk te maken.
In de eerste groep verplaatsten de scholieren magneetcijfers over het bord, terwijl ze de uitleg van de leraar volgden. In de tweede groep herhaalden de leerlingen de gebaren van de leraar, maar raakten ze de cijfers niet aan. In de derde groep gebruikten de kinderen, in navolging van de leraar, een V-vormig gebaar om aan te geven welke cijfers moesten worden samengevoegd om de gelijkheid te verkrijgen.
Het resultaat van het onderzoek toonde aan dat de leerlingen van de tweede en derde groep, die gebaren gebruikten tijdens het leren, succesvoller waren bij het uitvoeren van de daaropvolgende samenvattende taken. De conclusie van de wetenschappers luidt: gebaren stimuleren abstract denken.
Susan Goldin-Meadow beweert dat mensen niet gebonden zijn aan een specifiek onderwerp, probleem, ervaring of woord. Mensen kunnen niet alleen praten met behulp van gebaren, ze denken er ook letterlijk mee.
Gebaren verrijken de spraak
De praktijk heeft aangetoond dat de eerste indruk van een spreker voor 55% afhangt van zijn gebaren en mimiek. Het belangrijkste is dat spraak en gebaren harmonieus samengaan, zodat de gebaren de uitgesproken woorden aanvullen en versterken. Gebaren kunnen ritmisch, aanwijzend, symbolisch of beeldend zijn.
Ritmische gebaren geven het spreken ritme en benadrukken de ideologische richting van het gesproken woord. Dit kan een ritmische handbeweging zijn of lichtjes op de tafel of het podium tikken.
Emotionele gebaren maken het spreken levendig en zorgen ervoor dat het beter blijft hangen door de hand op te steken of de vuisten te balen.
Aanwijzende gebaren zijn bedoeld om de aandacht te vestigen op het getoonde materiaal of de plaats van een object in de ruimte.
Illustratieve gebaren helpen om een beeld te creëren of een idee te illustreren. Uitgestrekte armen kunnen bijvoorbeeld de vreugde van een ontmoeting of een omhelzing overbrengen.
Symbolische gebaren worden door Nederlanders gebruikt wanneer ze een associatie willen leggen met een bepaalde gebeurtenis, emotie of object. Een begroetingsgebaar met de hand bevestigt bijvoorbeeld de openheid en vriendelijkheid van de spreker.
Behalve dat correct gebruikte gebaren de spraak verrijken, hebben ze ook een psychologische en emotionele invloed op mensen en trekken ze de aandacht van het publiek. Dergelijke gebaren maken de spraak visueel interessanter en begrijpelijker, waardoor wat er gezegd wordt snel en langdurig wordt onthouden.
Gebaren gingen spraak vooraf
In 2019 werd de theorie naar voren gebracht dat spraak bij mensen 20 miljoen jaar geleden ontstond, lang voor het verschijnen van de Homo sapiens (de verstandige mens). Daarvoor communiceerden ze met elkaar via gebaren: de vroegste mens wees naar een voorwerp, beeldde met een gebaar een handeling uit en begeleidde zijn beweging met bepaalde geluiden. Deze geluiden zijn later woorden geworden.
Het feit dat mensen in 2025 7174 talen spreken, maar dat gebaren over de hele wereld vrijwel hetzelfde zijn en zonder woorden of vertaling worden begrepen, spreekt in het voordeel van de theorie van de primairheid van gebaren.
Wetenschappers in Australië hebben een experiment uitgevoerd: twee verschillende etnische groepen, Australiërs en Vanuatu, moesten met behulp van gebaren de betekenis van bepaalde woorden overbrengen. De conclusie van cognitiewetenschapper Nicholas Fay luidt: het wederzijds begrip tussen de groepen bedroeg meer dan 95%. Dit resultaat komt overeen met de theorie van de primairheid van gebaren, op basis waarvan taal als communicatiemiddel is ontstaan.
